32. rocznica wprowadzenia stanu wojennego (PROGRAM UROCZYSTOŚCI)

13 grudnia 1981 r. o godz. 6.00 rano w telewizyjnym wystąpieniu generał Wojciech Jaruzelski poinformował o dekrecie Rady Państwa. Stan wojenny oficjalnie uzasadniany był załamaniem gospodarczym kraju, groźbą zamachu stanu i przejęcia władzy przez Solidarność. Na ulicę wyjechało 1750 czołgów i 1900 pojazdów opancerzonych.

Kornel Morawiecki, były działacz opozycyjny: – To były bardzo ciężkie i smutne czasy. Złamano naszą polską solidarności i nadzieje. Rozbito więzi społeczne. Złe konsekwencje tamtych wydarzeń ciągną się między nami do dzisiaj, w strukturach społecznych czy politycznych. Okrągły stół czy upadek komunizmu tego nie skończył. Stan wojenny został w naszej psychice. To była strata dla Polski i Europy. Warto pamiętać, że tamta solidarność to była szansa, to nie było zwycięstwo jednej strony. To była ustrojowa propozycja i ona została zniszczona i później już nie powstała. Jeżeli mamy coś zrobić, to warto spróbować odbudować tę solidarność.

Kazimierz Kimso, przewodniczący Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” we Wrocławiu: – Przez te działania Polska została zawrócona. Nasze aspiracje, oczekiwania i nadzieje zostały w brutalny sposób zatrzymane i cofnięte. Praktycznie do dziś nie odtworzyliśmy tego kapitału. Po 89. roku byliśmy już po prostu inni.

Pozbawiono obywateli większości praw. Ograniczono swobodę poruszania się. Wprowadzono godzinę milicyjną między 22.00 a 6.00 rano. Na ulicach pojawiły się oddziały wojska i milicji. Zakazano organizowania zgromadzeń i strajków oraz rozpowszechniania jakichkolwiek wydawnictw. Milicja i SB rozpoczęły aresztowania działaczy opozycji i związkowców Solidarności. Dla wielu Polaków to były osobiste dramaty. Po posiedzeniach sądów doraźnych zapadały wyroki skazujące na więzienie.

Władysław Frasyniuk, były działacz opozycyjny:  – Jak się patrzy z dzisiejszej perspektywy, to może być to lekcja dla tej części społeczeństwa, która siedzi sobie w domowym zaciszu i nie angażuje się w życie publiczne. Co prawda irytują się, jak widzą na ulicach pseudokibiców, którzy stają się wzorcem patriotyzmu, ale siedzą bezczynnie. Stan wojenny powinien być takim refleksem, że demokracja nie jest dana raz na zawsze i trzeba o nią nieustannie walczyć i zabiegać.

Józef Pinior, senator RP, były działacz opozycyjny: – To jest ważna i smutna rocznica dla tych, którzy to przeżyli. To było niszczenie ruchu społecznego i związkowej Solidarności. Trzeba pamiętać, że w stanie wojennym ponad dziesięć tysięcy osób przeszło przez areszty i więzienia. Ale to jest rocznica, która pokazuje, że potrafiliśmy ocalić Solidarność w podziemiu i prowadzić działalność, która po kilku latach, po pojawieniu się Gorbaczowa, doprowadziła w Polsce do demokratycznego przełomu i wolnych wyborów.

Do dziś ocena tych wydarzeń budzi ogromne kontrowersje. Historycy nie są zgodni, czy ta decyzja uratowała Polskę przed radziecką interwencją wojsk Układu Warszawskiego, czy była powodowana jedynie chęcią utrzymania monopolu władzy przez komunistów.

Marek Dyduch, członek Zarządu Krajowego SLD, szef klubu SLD-PSL w sejmiku województwa dolnośląskiego: – Z perspektywy tamtych dni i z późniejszego doświadczenia życiowego uważam, że stan wojenny w jakiś sposób rozwiązywał zacieśniający się konflikt między władzą a społeczeństwem. Po 10 latach sam generał Jaruzelski zrozumiał, że trzeba pójść inną drogą, stąd okrągły stół i rozmowy z opozycją. Być może tę drogę trzeba było przejść, by zrozumieć, jakie były nastroje i czego chcieli ludzie. W moim odczuciu wprowadzenie stanu wojennego zapobiegło większej tragedii, mogło dojść do rozlewu krwi. Nie mówię, że stan wojenny oceniam pozytywnie, ale generał Jaruzelski postępował racjonalnie, a skutki były o wiele mniejsze niż potencjalne konflikty, które byłyby z pewnością.

Kazimierz Kimso, przewodniczący Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” we Wrocławiu: – O wyborze mniejszego zła mówią najczęściej komuniści i ja ich rozumiem. Muszą jakoś wytłumaczyć tamte decyzje, ale my nie powinniśmy przyjmować ich do wiadomości. Niestety ta propaganda wciąż ma zwolenników.

Józef Pinior, senator RP, były działacz opozycyjny: – Tego się już nigdy nie dowiemy, czy stan wojenny zapobiegł inwazji sowieckiej. Wiemy na pewno, że ta decyzja przyniosła wiele cierpienia, zniszczyła życie wielu ludziom. Ci, którzy się nie poddali i działali, często płacili za to załamaniem swoich karier zawodowych czy rozpadem życia rodzinnego.

Stan wojenny trwał formalnie 586 dni – zniesiono go 22 lipca 1983 r. W tym czasie aresztowano lub internowano około 10 tys. osób. Ile było ofiar – to pytanie nadal pozostaje otwarte. Winnych większości przestępstw nie udało się ukarać.

Jarek Ratajczak